Gdzie przeprowadzono badania i kto je opracował?
Badania, na podstawie których powstał ten artykuł, zostały przeprowadzone przez zespół naukowców z Uniwersytetu w Limie w Peru oraz z Narodowego Autonomicznego Uniwersytetu Meksyku (FES-Saragossa). Autorami publikacji są: Rosario Guzmán-Jiménez, Dhavith Prem, Alvaro Saldivar (wszyscy z Uniwersytetu w Limie) oraz Eduardo Alejandro Escotto-Córdova (z Uniwersytetu w Meksyku). Wspólnie przeanalizowali, jak metoda nauki matematyki przy użyciu tradycyjnego inkaskiego liczydła wpływa na sposób myślenia i uczenia się studentów. Badanie nosi tytuł: Analiza arytmetyczna śledzenia ruchu gałek ocznych w grze Inca Four Games: nowicjusze.
Co to jest yupana i dlaczego to działa?
Yupana to dawne inkaskie liczydło — wygląda trochę jak plansza z przegródkami, w których układa się małe kamyczki lub żetony. Inkowie używali jej do liczenia i przechowywania informacji liczbowych, np. o zapasach zboża czy daninach. Choć pochodzi sprzed wieków, dziś niektórzy nauczyciele odkrywają ją na nowo jako pomoc w nauce matematyki. Okazuje się, że to działa! Badacze z Uniwersytetu w Limie w Peru przeprowadzili eksperyment, w którym pokazali, jak nauka przy użyciu tej metody — zwanej YITP (Yupana Inka Tawa Pukllay) — wpływa na sposób myślenia studentów.
Dlaczego przestrzeń i ruch pomagają w nauce?
Gdy uczymy się matematyki, nie tylko „myślimy w głowie”. Pomaga nam też wyobraźnia przestrzenna — czyli umiejętność wyobrażenia sobie rzeczy w przestrzeni. Yupana pomaga to rozwijać, bo trzeba na niej coś przesuwać, układać, zmieniać. To przypomina układanie puzzli — musimy patrzeć, porównywać, przesuwać elementy. Dzięki temu angażujemy więcej zmysłów i lepiej rozumiemy, co naprawdę znaczą liczby.
Warto dodać, że praca z yupaną angażuje obie półkule mózgowe. Lewa odpowiada za logiczne myślenie, liczby i analizę, prawa za wyobraźnię, przestrzeń i obrazy. Dlatego taka nauka jest bardziej zrównoważona i skuteczna. Uczeń nie tylko „liczy”, ale też „widzi” i „czuje”, co się dzieje.
Badanie wzroku i ruchu oczu – co odkryto?
Podczas eksperymentu studenci korzystali ze specjalnych okularów do śledzenia ruchu gałek ocznych (tzw. eye trackerów). Dzięki temu badacze mogli dokładnie obserwować, gdzie uczestnicy patrzą w czasie rozwiązywania zadań na yupanie, jak długo zatrzymują wzrok w jednym miejscu i jak przenoszą spojrzenie między różnymi elementami planszy.
To pozwoliło sprawdzić, jak zmienia się sposób patrzenia — a co za tym idzie, sposób myślenia — w trakcie nauki. Z każdym kolejnym tygodniem studenci patrzyli bardziej świadomie, szybciej identyfikowali ważne elementy i lepiej organizowali swoje działania. Ich wzrok przemieszczał się mniej chaotycznie, a bardziej zgodnie z logiką zadania.
Te obserwacje potwierdziły, że nauka z yupaną pomaga rozwijać tzw. efektywność wzrokowo-przestrzenną, czyli zdolność szybkiego zauważania, analizowania i reagowania na to, co widzimy. To niezwykle cenna umiejętność, nie tylko w matematyce, ale także w codziennym życiu.
Co ciekawe, badacze porównali również sposób patrzenia początkujących uczestników z ekspertami, którzy znali już dobrze metodę YITP. Okazało się, że osoby z większym doświadczeniem miały znacznie bardziej uporządkowany i efektywny wzorzec ruchu gałek ocznych. Eksperci szybciej zauważali kluczowe informacje, mniej błądzili wzrokiem po planszy i potrafili szybciej podjąć decyzję. To pokazuje, że praktyka z yupaną nie tylko rozwija umiejętności matematyczne, ale także uczy lepszego „czytania przestrzeni”.
Wnioski z badań i dodatkowe obserwacje
Osoby, które brały udział w badaniu, mówiły, że nauka matematyki z pomocą yupany była dla nich przyjemna. Czuli się pewniej, bardziej ciekawi i chętniej się uczyli. Wielu z nich mówiło, że ta metoda przypomina zabawę albo grę. Dodatkowo zauważyli, że dzięki yupanie nie bali się popełniać błędów, bo wiedzieli, że mogą próbować bez stresu.
Wielu z nich przyznało, że tradycyjna matematyka wydawała im się wcześniej trudna i nudna. Ale dzięki yupanie poczuli, że naprawdę „rozumieją liczby”.
Jeden z uczestników powiedział: „Na początku czułem się zagubiony. Ale po kilku lekcjach zacząłem widzieć w tym sens. To jak gra logiczna — satysfakcjonująca i wciągająca.”
Inna uczestniczka dodała: „Yupana pozwoliła mi spojrzeć na matematykę inaczej. Zrozumiałam, że to nie tylko cyfry, ale sposób myślenia. Poczułam się silniejsza.”
Niektórzy uczestnicy mówili, że dzięki yupanie poczuli się lepsi z matematyki, bo zrozumieli, że można ją poznać inaczej niż tylko przez tradycyjne zadania w zeszycie. Dla wielu z nich ważne też było to, że dzięki tej metodzie mogli dowiedzieć się więcej o kulturze Inków – a to wzbudziło ich zainteresowanie i chęć do nauki.
Inne badania pokazują, że nauka powiązana z kulturą albo historią może być ciekawsza i bardziej motywująca. Kiedy dzieci czują, że to, czego się uczą, ma związek z czymś większym – np. z tradycją czy tożsamością – bardziej się angażują i lepiej zapamiętują nowe rzeczy.
Badacze zauważyli też, że kobiety i mężczyźni trochę inaczej patrzą i skupiają wzrok podczas nauki z yupaną. Chociaż te różnice nie były duże, warto je dalej badać. Wcześniejsze badania pokazywały, że dziewczęta mogą mieć lepszą pamięć słowną, a chłopcy lepiej radzą sobie z zadaniami przestrzennymi. To może wpływać na to, jak każdy z nas uczy się matematyki – i dlatego warto przyglądać się temu głębiej.
Co dalej?
Naukowcy planują kolejne badania. Chcą sprawdzić, jak metoda YITP wpływa na pracę mózgu przy użyciu EEG (czyli badania fal mózgowych). Chcą też zastosować tę metodę u dzieci z autyzmem, ADHD i dyskalkulią.
Już teraz w Peru niektóre szkoły zaczynają wprowadzać yupanę do codziennej nauki.
Yupana i YITP w Polsce – własne obserwacje i praktyka
W Polsce również coraz więcej szkół wykorzystuje yupanę i metodę Yupana Inka Tawa Pukllay podczas zajęć z matematyki. Co ważne, nie są to tylko eksperymenty edukacyjne — yupana bywa stosowana regularnie zarówno w klasach 1–3 szkoły podstawowej, jak i w klasach 4–8. Dzieci mają dzięki niej możliwość rozwijania nie tylko umiejętności rachunkowych, ale także logicznego myślenia, koncentracji oraz orientacji przestrzennej.
Warto także wspomnieć o poradniach psychologiczno-pedagogicznych, które prowadzą zajęcia z wykorzystaniem YITP dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi — w tym dzieci z dyskalkulią, ADHD czy zaburzeniami koncentracji. Specjaliści zauważają, że praca z yupaną nie tylko wspiera rozwój matematyczny, ale też pomaga dzieciom w budowaniu poczucia sprawczości i zaufania do własnych możliwości. Wielu pedagogów podkreśla, że to narzędzie rozwija umiejętności, których nie da się przećwiczyć tylko przy pomocy podręcznika czy zeszytu ćwiczeń — jak np. koordynację wzrokowo-ruchową, poszerzenie pola widzenia, wytrwałość czy samodzielne podejmowanie decyzji.
Podsumowanie: Nauka, która ma sens
Yupana to więcej niż liczydło. To narzędzie, które łączy tradycję z nowoczesnością. Uczy nie tylko liczyć, ale też myśleć, planować, przewidywać i rozumieć. Uczy cierpliwości i koncentracji.
Metoda YITP pokazuje, że nauka może być przygodą — wciągającą, ciekawą, pełną odkryć. I że czasem warto sięgnąć po stare narzędzia, żeby znaleźć nowe rozwiązania.
Żródło: https://journals.sfu.ca/flr/index.php/journal/article/view/1569
Opracowanie: Karol Sieńkowski